Uszew

Uszew – byłe miasto i siedziba gminy

Uszew to druga, co do ilości mieszkańców (1564 osoby) wieś w gminie Gnojnik. Historyczne początki Uszwi sięgają XIII wieku, kiedy to książę Bolesław Wstydliwy dokumentem wydanym w 1255 roku nadaje ziemię nad rzeką rycerzowi Kuźmie. W ciągu następnych lat wieś była własnością klasztoru benedyktynek w Staniątkach i sióstr zakonu cysterskiego w Ołoboku. W XIV wieku Uszew przeszła na własność biskupa krakowskiego. Wtedy też w dokumentach widnieje jako miasto, co świadczy o wysokim stopniu jej rozwoju gospodarczego. Rozwojowi wsi sprzyjał fakt, że przez jej teren przebiegały dwa ważne średniowieczne szlaki handlowe - pierwszy prowadzący z Krakowa aż na Ruś Czerwoną oraz drugi – z Uścia Solnego przez Stary Sącz na Węgry.

Uszew, podobnie jak większość miejscowości w Małopolsce, doznała zniszczeń w czasie najazdów tatarskich (szczególnie trzeciego w 1287 roku). Bardziej tragiczne okazały się jednak skutki konfliktu Spytka z Melsztyna z biskupem krakowskim Zbigniewem Oleśnickim. W grudniu 1438 roku Spytko najechał na Uszew, będącą wówczas siedzibą klucza uszewskiego. Spalony został dwór, ucierpiała ludność, a straty trzeba było odrabiać przez wiele lat. Te niesprzyjające okoliczności były prawdopodobnie przyczyną upadku Uszwi jako miasta.

Lata 1655-1660 to chyba najtragiczniejszy okres w dziejach wsi, która została zniszczona działaniami wojennymi oraz grabieżczym zachowaniem najeźdźców. Dodatkowych zniszczeń dokonały zarazy dziesiątkujące ludność. Mieszkańcy Uszwi zmobilizowali się jednak - odbudowali zniszczone zabudowania dworskie, gospodarstwa chłopskie, sprowadzili narzędzia rolnicze oraz inwentarz.

W wyniku rozbiorów Uszew, podobnie jak pozostałe wsie gminy, znalazła się w zaborze austriackim. Rząd austriacki przejął dobra biskupstwa krakowskiego i wieś stała się siedzibą urzędu gospodarczego zwanego kamerą austriacką. Pod koniec XIX wieku powstaje w Uszwi kółko rolnicze, którego głównym zadaniem było wprowadzenie elementów „pracy u podstaw” – upowszechnianie wiedzy rolniczej, prowadzenie bibliotek, organizowanie odczytów. Rozwinęła się też na terenie Uszwi działalność kas pożyczkowo-oszczędnościowych, których celem było udzielanie pożyczek tym chłopom, których dotknęły różne nieszczęścia.

Na przełomie XIX i XX wieku wieś rozwijała się – dwór kwitł w rękach nowego właściciela Jana Götza (mieszkała w nim jego teściowa hrabina Sumińska), a w 1903 roku założono pocztę, co ułatwiło kontakt mieszkańców wsi ze światem.

Uszew nie ucierpiała podczas I wojny światowej. Oddziały rosyjskie przebywały we wsi trzy tygodnie, a ustalenie się linii frontu nad Dunajcem spowodowało, że Uszew w tym czasie pełniła jedynie funkcję zaplecza dla działań wojennych. Niestety, wsi nie ominęły mroczne lata II wojny światowej. Już 5 września w budynku szkolnym zakwaterowano niemieckich żołnierzy. Wprowadzono ograniczenia: godzinę policyjną, konfiskatę sprzętu radiowego oraz obowiązkowe dostawy zboża i mięsa. Wiele młodych chłopców i dziewcząt wywieziono na roboty do Niemiec.

W latach powojennych Uszew nadal pozostawała siedzibą gminnych władz. Na przełomie lat 40. i 50-tych powstał budynek pełniący rolę domu ludowego (dziś jest to siedziba ośrodka zdrowia i przedszkola). Kolejne ważne daty w dziejach Uszwi to rok 1955, kiedy to zaczęto proces elektryfikacji wsi, rok 1963 – budowa przedszkola oraz rok 1969 – powstanie Wiejskiego Ośrodka Zdrowia pod kierownictwem lekarza Zygmunta Rojka.

W 1969 roku Uszew przestaje być siedzibą gminy na rzecz Gnojnika, którego walorem jest centralne położenie w stosunku do pozostałych wiosek.