FAQ

1. Co to jest Program Ochrony Powietrza (POP)?

Ustawa Prawo ochrony środowiska wprowadziła system oceny i zarządzania jakością powietrza. Przekroczenie określonych norm i poziomów zanieczyszczeń powietrza wymaga podjęcia pewnych działań naprawczych, które zawarte są właśnie w POP dla konkretnego województwa. Jest to więc zadanie sejmiku województwa. Obecnie obowiązujący Program Ochrony Powietrza dla woj. małopolskiego został przyjęty uchwałą nr XXV/373/20 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 28 września 2020 r.

2. Po co jest potrzebny POP?

Program Ochrony Powietrza dla woj. małopolskiego został oparty na analizie z 2018 roku trzech stref jakości powietrza, które obejmują: Aglomerację Krakowską, strefa miasto Tarnów a także strefa małopolska. Na terenie tych stref wciąż występują przekroczenia poziomów dopuszczalnych pyłu PM10, PM2,5, dwutlenku azotu oraz poziomów docelowych benzo(a)pirenu i ozonu. Na przekroczenia dopuszczalnego stężenia średniorocznego pyłu PM10 (40 µg/m³) narażonych jest około 800 tys. mieszkańców Małopolski (23,5% populacji).

Za przekroczenia pyłu PM10 i benzo(a)pirenu w głównej mierze odpowiadają lokalne źródła ogrzewania. Są to zazwyczaj prymitywne urządzenia o niskiej sprawności energetycznej i bardzo wysokiej emisyjności. Sytuację pogarsza fakt, że większość polskich domów jest bardzo słabo ocieplonych, co przekłada się na większe zużycie opału. Często używane jest też paliwo bardzo złej jakości, co dodatkowo zwiększa emisję zanieczyszczeń.
Z kolei w miastach najsilniej oddziałuje transport, który powoduje przekroczenia stężeń dwutlenku azotu. Szczególnie pojazdy z silnikami Diesla mają bardzo istotny udział w emisji tlenków azotu.

Stężenia zanieczyszczeń powietrza w Polsce są wyższe niż w jakimkolwiek innym kraju Unii Europejskiej, a najbardziej zanieczyszczonym dużym miastem w UE od lat jest Kraków, choć pomiary z innych stacji także wykazują duże przekroczenia np. w Żywcu.
Działania opisane w POP służyć mają poprawie jakości powietrza poprzez wdrożenie programu „Czyste powietrze” i innych rządowych instrumentów dla ochrony powietrza oraz pełnej realizacji uchwał antysmogowych.
nia i odpowiedzi

3. Jak oddziałują na nasze zdrowie zanieczyszczenia powietrza?

• Pyły zawieszone PM10 i PM2,5

To mieszaniny cząstek stałych i kropelek cieczy utrzymujących się w powietrzu. Cząsteczki te zawierają różne składniki jak np.: siarkę, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, metale ciężkie, dioksyny oraz alergeny (takie jak pyłki roślin i zarodniki grzybów). Pył PM2,5 zawiera cząstki o średnicy mniejszej niż 2,5 µg (mikrograma), natomiast pył PM10 o średnicy mniejszej niż 10 µg. Wielkość cząstek ma ogromne znaczenie. Pył drobny o średnicy poniżej 2,5 µg jest najbardziej niebezpieczny, gdyż dociera do pęcherzyków płucnych i wnika do naczyń krwionośnych. Większe ziarna pyłu mogą powodować stany zapalne spojówek oraz błony śluzowej nosa i gardła.

Na szkodliwe działanie pyłu podatne są najbardziej: osoby cierpiące na choroby serca i płuc, starsze, uprawiające wysiłek fizyczny na wolnym powietrzu oraz dzieci. Wysiłek fizyczny powoduje, że oddychamy szybciej i głębiej wdychając jednocześnie więcej szkodliwych cząstek. Wysoki poziom pyłu zawieszonego jest związany ze zwiększeniem ryzyka hospitalizacji, a nawet zgonu z powodu chorób płuc i chorób układu krwionośnego. Długotrwałe narażenie na wysokie stężenia pyłu zawieszonego sprzyja wystąpieniu przewlekłej zaporowej choroby płuc, a także zmniejszeniu sprawności i wydolności płuc. Krótkotrwałe narażenie na wysokie stężenie może nasilać objawy choroby płuc, różnych chorób o podłożu alergicznym (astma, egzema, katar sienny, zapalenie spojówek) i chorób serca (zwiększona krzepliwość krwi, zaburzenia rytmu), oraz zwiększać podatność na infekcje dróg oddechowych.

• Benzo(α)piren

Należy do wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). Jest organicznym związkiem chemicznym występującym w węglu, ropie naftowej i produktach pochodnych, takich jak koks, asfalt, benzyna. Największa jego emisja do powietrza następuje w wyniku spalania w niskich temperaturach oraz w wyniku palenia śmieci. Występowanie benzo(a)pirenu w powietrzu, którym oddychamy może spowodować wystąpienie katarakty, uszkodzenia nerek i wątroby, niewydolność układu odpornościowego a także nowotwory. Szkodzi on kobietom w ciąży i dzieciom we wczesnym okresie rozwojowym, może prowadzić do opóźnienia mentalnego.

• Tlenki azotu

Ruch samochodowy oraz spalanie paliw kopalnych w elektrowniach są głównymi źródłami tlenków azotu (NOx). Dwutlenek azotu NO2 uszkadza komórki układu immunologicznego w płucach i powoduje zwiększenie podatności na infekcje układu oddechowego. Długotrwałe narażenie zwiększa ryzyko chorób układu oddechowego. Szkodzi także astmatykom, powodując ryzyko zwiększenia napadów astmatycznych.

• Tlenek węgla

Jego źródłem jest nie tylko palenie tytuniu ale także dym z zakładów przemysłowych, dym komunalny oraz spaliny samochodowe. Tlenek węgla powoduje zmiany w układzie naczyniowo-sercowym. Badania wykazały, że w wielu miastach, w których stężenia CO były bardzo wysokie, zaobserwowano wzrost liczby zgonów spowodowanych zawałem mięśnia sercowego. Ponadto może przyczyniać się do zmniejszenia odporności na zakażenia.

To tylko niektóre z występujących zanieczyszczeń, a wpływ każdego zależy od wielkości i miejsca emisji, szkodliwości substancji, czasu przebywania zanieczyszczenia w atmosferze oraz jak wrażliwa jest populacja lub środowisko narażone na jego działanie. W 2019 r. Światowa Organizacja Zdrowia postawiła zanieczyszczenie powietrza i zmiany klimatu na pierwszym miejscu 10 największych zagrożeń dla zdrowia na świecie. Zła jakość powietrza może mieć wpływ na zdrowie na wszystkich etapach życia.

4. Jakie działania podejmowano do tej pory, aby poprawić jakość powietrza, którym oddychamy?

W latach 2016-2018 działania zmierzające do poprawy jakości powietrza były kluczowymi dla samorządów miast i gmin w woj. małopolskim. W 2016 roku Sejmik Województwa Małopolskiego przyjął uchwałę antysmogową dla miasta Krakowa zakazującą stosowania paliw stałych w kotłach, piecach i kominkach od 1 września 2019 r., a od lipca 2017 roku uchwała antysmogowa (ale mniej restrykcyjna) obowiązuje na terenie całej Małopolski. Obejmuje ona: zakaz stosowania mułów i flotów węglowych, a także zakaz spalania drewna i biomasy o wilgotności powyżej 20%, zakaz eksploatacji nowego kotła na węgiel lub drewno lub kominka na drewno o parametrach emisji gorszych niż wyznaczone w unijnych rozporządzeniach w sprawie ekoprojektu. W latach 2016 - 2018 na terenie naszego województwa zlikwidowano ponad 33 tys. kotłów na paliwa stałe, z tego 14 tys. w samym Krakowie. Ponadto znacznie rozbudowano sieć gazową do której zrealizowano wiele nowych przyłączy (ponad 58 tys. nowych użytkowników). W 2,6 tys. budynków przeprowadzono termomodernizację, a odnawialnych źródeł energii zainstalowano 3,1 tys., z kolei sieć ciepłownicza zwiększyła się o ponad 85 km.

Podejmowano działania kontrolne: 24,6 tys. kontroli na terenie całego województwa (oprócz Krakowa), podczas których w 868 przypadkach wykryto nieprawidłowości. Nałożono mandaty w wys. 30 tys. zł, a 10 spraw zostało skierowanych do sądu.

5. Jakie działania podejmowano na terenie naszej gminy?

Od 2018 roku trwa realizacja dwóch zadań którego efektem będzie zmniejszenie zanieczyszczeń powietrza: w ramach działania „4.4.3 - Wymiana niskosprawnych źródeł ciepła na nowoczesne kotły węglowe w wybranych gminach powiatów brzeskiego, tarnowskiego i dąbrowskiego” oraz działania „4.4.2 - Wymiana przestarzałych kotłów węglowych na nowoczesne źródła zasilane gazem i biomasą w wybranych gminach powiatów brzeskiego, tarnowskiego i dąbrowskiego, wymieniono ogrzewanie na bardziej ekologiczne łącznie w 106 budynkach mieszkalnych, gdzie kwota dotacji wyniosła łącznie  1 102 168,00 zł.

Inwestowano także w odnawialne źródła energii. W ramach zadania pn. „Partnerski projekt budowy instalacji odnawialnych źródeł energii dla Gmin Województwa Małopolskiego”. Projekt polega na wykonaniu oraz nadzorze w zakresie: kolektorów słonecznych, kotłów na biomasę, paneli fotowoltaicznych – w budynkach prywatnych, oraz  paneli fotowoltaicznych i pomp ciepła na budynkach użyteczności publicznej. Zakończono zadanie w zakresie budynków użyteczności publicznej – koszt 327 986,53 zł w tym 150 700,86 dofinansowania. W zakresie instalacji na budynkach mieszkalnych zadanie jeszcze nie zostało zakończone.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami każda gmina na terenie województwa małopolskiego zobowiązana jest do kontroli przestrzegania ww. przepisów. Zarządzeniem Wójta w 2019 roku powołano Zespół ds. przeprowadzania kontroli i określono jego zadania. Ponadto określono procedurę przeprowadzania kontroli i harmonogram ich wykonania. W 2019 roku przeprowadzono łącznie 78 kontroli, natomiast w 2020 r - 20.

Najczęstszym naruszeniem, stwierdzanym podczas kontroli na terenie Gminy Gnojnik było spalanie odpadów w palenisku domowym, spalanie drewna o wilgotności powyżej 20% oraz brak świadectwa jakości zakupionego węgla. Przyjęto również kilka zgłoszeń w sprawie spalania odpadów na posesji.

6. Co od 1 lipca 2017 r. zakazuje uchwała antysmogowa dla woj. małopolskiego?

Zakaz stosowania mułów i flotów węglowych, a także zakaz spalania drewna i biomasy o wilgotności powyżej 20%. Drewno przed spaleniem powinno być sezonowane – jego suszenie powinno trwać co najmniej dwa sezony. Suche drewno jest bardziej kaloryczne i emituje mniej zanieczyszczeń od drzewa surowego.

Zakaz eksploatacji nowego kotła na węgiel lub drewno lub kominka na drewno o parametrach emisji gorszych niż wyznaczone w unijnych rozporządzeniach w sprawie ekoprojektu.

Kotły na węgiel lub drewno nie spełniające żadnych norm emisyjnych będą musiały być wymienione do końca 2022 roku. Natomiast kotły klasy 3 lub 4 według normy PN-EN 303-5:2012 będzie można eksploatować do końca 2026 roku. Kotły klasy 5 według normy PN-EN 303-5:2012, które są już eksploatowane będą mogły być użytkowane do końca swojej żywotności.

Od 2023 roku dopuszczone będzie używanie tylko kominków spełniających wymagania ekoprojektu lub kominków, których sprawność cieplna wynosi co najmniej 80%.

7. Buduję nowy dom, o czym powinienem wiedzieć jeśli chodzi o przepisy w zakresie ogrzewania budynku mieszkalnego?

Osoby, które budują nowy dom lub  przeprowadzają remont z wymianą kotła, kominka albo wymieniają kocioł lub kominek na nowy, będą zobowiązane zainstalować nowoczesne urządzenie spełniające wymagania ekoprojektu.

Lista urządzeń spełniających te kryteria: https://powietrze.malopolska.pl/ekoprojekt/

8. W jaki sposób mogę sprawdzić czy mój kocioł lub kominek spełnia wyznaczone normy?

Dane dotyczące sprawności cieplnej powinna zawierać dokumentacja techniczna urządzenia grzewczego lub instrukcja. Ponadto każdy kocioł c.o. produkowany po 2003 r. powinien posiadać tabliczkę znamionową, na której znajdują się następujące informacje:

• nazwa i adres firmy producenta
• typ kotła, numer seryjny, rok budowy,
• moc nominalna i zakres mocy dla dozwolonych paliw,
• klasa kotła dla każdego z dozwolonych paliw,
• maksymalne dopuszczalne ciśnienie i temperatura,
• pojemność wodna, zasilanie elektryczne, pobór mocy itp.

9. Planuję wymianę urządzenia grzewczego. Czy uzyskam dofinansowanie na kocioł węglowy?

Nie. Od 1 stycznia 2021 nie można nigdzie uzyskać dofinansowania na kocioł węglowy. Dofinansowaniu mogą podlegać tylko kotły na biomasę, a od 1 stycznia 2023 r. wyłącznie na biomasę o emisji cząstek stałych do 20 mg/m3 (przy 10% O2).

10. Posiadam kocioł z certyfikatem klasy A (lub B). Jak odnieść takie oznaczenie do obecnie obowiązujących klas?

Kotły c.o. wyprodukowane przed wprowadzeniem normy PN-EN303-5:2012 i nie przebadane zgodnie z zapisami tej normy należy traktować jako pozaklasowe, czyli przewidziane do wymiany w terminie do 31.12.2022 r.

11. Czy jako właściciel budynku w związku z obecnym POP mam jakieś obowiązki?

Zarządcy i właściciele budynków są zobowiązani do przekazywania i udostępniania właściwemu wójtowi informacji o urządzeniach grzewczych oraz instalacjach odnawialnych źródeł energii lub o wymianie istniejących urządzeń grzewczych na nowe. CEEB

12. Czy ktoś może skontrolować jakim urządzeniem ogrzewam budynek lub jakiego rodzaju paliwa używam?

Działania kontrolne prowadzą następujące podmioty:

• Wójt albo upoważniony przez niego pracownik urzędu gminy,
• Funkcjonariusz straży gminnej upoważniony przez wójta,
• Funkcjonariusz Policji w przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia,
• Inspektorzy Inspekcji Ochrony Środowiska.

Ponadto inne organy i podmioty prowadząc kontrolę w ramach swojej właściwości mogą ujawnić naruszenie uchwały antysmogowej lub zakazu spalania odpadów (Straż Pożarna, organy administracji architektoniczno – budowlanej i nadzoru budowlanego).

13. Do okazania jakich dokumentów mogę zostać zobowiązany?

Przeprowadzający kontrolę maja prawo żądać od kontrolowanego okazania wszelkich dokumentów i udostępnienia danych mających związek z problematyką kontroli np. dokumentacja techniczna urządzenia grzewczego oraz świadectwo jakości paliwa stałego.